مبارزه با نفس امّاره.

جهاد اكبر، مقابل جهاد اصغر (جهاد با دشمن بيرونى) عبارت است از ستيز و مخالفت با نفس و خواهش‌هاى آن - كه انسان را وادار به مخالفت با خداوند متعال و سرپيچى از دستورهاى او مى‌كند - به ترك شهوت‌هاى شيطانى و گردن نهادن به دستورهاى خداوند متعال و پيراستن نفس از صفات ناشايست و آراستن آن به صفات نيكو.

عنوان ياد شده برگرفته از روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله است كه به گروهى از اصحاب كه از نبرد با دشمن بازمى‌گشتند، فرمود: مرحبا به قومى كه جهاد اصغر را به انجام رسانده‌اند و جهاد اكبر برايشان باقى است. گفتند: اى پيامبر خدا، جهاد اكبر چيست؟ فرمود: جهاد با نفس.^[۱]

پانويس

1. وسائل الشيعة، ج15، ص161.

منابع

جمعى از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، جلد ‌3، ص 145.

مبارزه با نفس امّاره.

جهاد اكبر، مقابل جهاد اصغر (جهاد با دشمن بيرونى) عبارت است از ستيز و مخالفت با نفس و خواهش‌هاى آن - كه انسان را وادار به مخالفت با خداوند متعال و سرپيچى از دستورهاى او مى‌كند - به ترك شهوت‌هاى شيطانى و گردن نهادن به دستورهاى خداوند متعال و پيراستن نفس از صفات ناشايست و آراستن آن به صفات نيكو.

عنوان ياد شده برگرفته از روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله است كه به گروهى از اصحاب كه از نبرد با دشمن بازمى‌گشتند، فرمود: مرحبا به قومى كه جهاد اصغر را به انجام رسانده‌اند و جهاد اكبر برايشان باقى است. گفتند: اى پيامبر خدا، جهاد اكبر چيست؟ فرمود: جهاد با نفس.^[۱]

پانويس

1. وسائل الشيعة، ج15، ص161.

منابع

جمعى از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السلام، جلد ‌3، ص 145.

مبارزه با نفس اماره در احاديث

فارسي نسخه موبايل 3973 نمايش |

در اسلام برترين جهاد، جهاد با نفس است كه در حديث معروف پيامبر اكرم (ص) جهاد اكبر خوانده شده يعنى برتر از جهاد با دشمن كه جهاد اصغر نام دارد، اصولا تا جهاد اكبر به معنى واقعى در انسان پياده نشود در جهاد با دشمن پيروز نخواهد شد. در قرآن كريم صحنه هاى مختلفى از حضور پيامبران و اولياي الهي در ميدان جهاد اكبر ترسيم شده است، كه سرگذشت يوسف و داستان عشق آتشين همسر عزيز مصر يكى از مهم ترين آنها است. خداوند مي فرمايد: «قد أفلح من زكاها* وقد خاب من دساها»؛ «كه هر كس نفس خود را پاك و تزكيه كرده، رستگار شده و آن كس كه نفس خويش را با معصيت و گناه آلوده ساخته، نوميد و محروم گشته است.» (شمس/9 و 10)
جهاد با نفس يا جهاد اكبر در روايات
امام علي (ع): «جهاد النفس مهر الجنة»؛ «مبارزه با نفس، كابين بهشت است.»
امام علي (ع): «مجاهدة النفس شيمة النبلاء»؛ «مبارزه با نفس خصلت انسان هاي شريف و بزرگوار است.»
امام علي (ع): «جهاد النفس بالعلم عنوان العقل»؛ «مبارزه آگاهانه با نفس، سرلوحه خرد و عقل آدمي است.»
رسول الله (ص): «المجاهد من جاهد نفسه في الله»؛ «مجاهد كسي است كه براي خدا با نفس خود مبارزه كند.»
امام علي (ع): «ان المجاهد نفسه علي طاعة الله و عن معاصيه عند الله سبحانه بمنزلة بر شهيد»؛ «كسي كه در مسير بندگي خدا و دوري از نافرماني او با نفس خويش مبارزه كند، در نزد خداوند جايگاه و مقام نيكوكار شهيد را دارد.»
امام كاظم (ع): «جاهد نفسك لتردها عن هواها فانه واجب عليك كجهاد عدوك»؛ «با نفست مبارزه كن تا آن را از خواهش هايش بازداري كه مبارزه با نفس، مانند جنگ با دشمنت بر تو واجب است.»
امام علي (ع): «افضل الجهاد جهاد النفس عن الهوي و فطامها عن لذات الدنيا»؛ «برترين جهاد مبارزه با هواي نفس و بازگرفتن آن از لذت هاي دنياست.»
امام صادق (ع) فرمودند: «پيامبر سپاهي را به جنگ فرستاد. هنگامي كه برگشتند فرمود: خوش آمد مي گويم به گروهي كه جهاد اصغر را پشت سر گذاشتند در حالي كه جهاد اكبرشان باقي مانده است. پرسيدند يا رسول الله جهاد اكبر ديگر چيست؟ فرمودند: مبارزه با نفس است.» شعري از امام صادق (ع) نقل شده كه ايشان آن را مي خواندند:
اثا من بالنفس النفيسه ربها *** و ليس لها في الخلق كلهم ثمن
(بحار الانوار، ج 75، ص 135، باب 21)
من نفس خودم را با هيچ موجودي برابر نمي كنم. اگر بخواهي معامله بكني با نفس خودم، هيچ چيزي را با آن برابر نمي كنم جز پروردگارم. در عوض، فقط او را مي گيرم. از آن كه بگذرد حاضر نيستم اين سرمايه خودم و اين خويشتن خودم را بدهم. تمام دنيا و ما فيها را، تمام ماسوي الله را من با اين گوهر نفيس برابر نمي كنم.
امام علي (ع): «اعلموا ان الجهاد الاكبر جهاد النفس فاشتغلوا بجهاد انفسكم تسعدوا»؛ «بدانيد كه جهاد اكبر مبارزه با نفس است. پس با هواهاي نفساني تان بجنگيد تا نيك بخت شويد.»
رسول الله (ص): «جاهدوا انفسكم علي شهواتكم تحل قلوبكم الحكمة»؛ «با خواهش هاي نفساني تان بجنگيد تا دل هايتان را حكمت فرا گيرد.»
امام صادق (ع) فرمودند: «نفس خود را همچون دشمني دان كه با او مبارزه مي كني و امانت و عاريه اي كه بايد آن را برگرداني، زيرا خداوند تو را طبيب نفست قرار داده است و راه سلامت آن را به تو نشان داده و درد و بيماري آن هم برايت روشن شده است و به درمان آن هم راهنمايي شده اي. پس بنگر با نفس خود چه مي كني.»
در حديث معراج خطاب به پيامبر اكرم (ص) آمده است: «مردم يك بار مي ميرند، ولي نيكوكاران و آخرت گرايان بر اثر مبارزه با نفس هايشان و مخالفت با خواهش هاي دروني شان و ستيز با شيطاني كه در رگ هايشان جاري است، روزي هفتاد بار مي ميرند.»
حضرت علي (ع) در نهج البلاغه خطبه 176 مي فرمايد: «المؤمن لايمسي و لا يصبح الا ونفسه ظنون عنده»؛ «مؤمن خصلتش اين است: صبحي را به شام نمي برد و شبي را به صبح نمي آورد مگر اينكه نفسش مورد بدگماني اوست، هميشه با يك نوع بدگماني به نفس خود نگاه مي كند، مثل آدمي كه همسايه خائني داشته باشد كه به او اعتماد ندارد و دائما در فكر اين است كه اين همسايه خيانتي نكند.»
حضرت علي (ع) مي گويد: «مؤمن بايد هميشه به نفس خودش به چشم يك خائن و كسي كه نمي شود به او اعتماد كرد و مورد بدگماني و بدبيني است نگاه كند.» در حديث ديگر نفس را به اين شكل معرفي كرده اند كه: «واجعل نفسك عدوا تجاهده» (وسائل، 123 / 11)؛ «به نفست به چشم يك دشمن نگاه كن كه با او مبارزه مي كني، هميشه به او بدبين باش.» پيغمبر اكرم (ص) فرمود: «اعدي عدوك نفسك التي بين جنبيك» (محجةالبيضاء، 6/5)؛ «نفس تو، دشمن ترين دشمنان توست.»
امير مؤمنان على (ع) در دعاى صباح چه زيبا مى فرمايد: «و ان خذلنى نصرك عند محاربة النفس و الشيطان فقد وكلنى خذلانك الى حيث النصب و الحرمان»؛ «اگر به هنگام مبارزه با نفس و شيطان از يارى تو محروم بمانم، اين محروميت مرا به رنج و حرمان مى سپارد و اميدى به نجات من نيست.»
على (ع) مى فرمايد: «المجاهد من جاهد نفسه»؛ «مجاهد حقيقى كسى است كه با هوسهاى سركش نفس بجنگد.» و از امام صادق (ع) نقل شده: «من ملك نفسه اذا رغب، و اذا رهب، و اذا اشتهى، و اذا غضب، و اذا رضى، حرم الله جسده على النار»؛ «كسى كه برخويشتن در چند حالت مسلط باشد به هنگام تمايل و به هنگام ترس و به هنگام شهوت و به هنگام غضب و به هنگام رضايت و خشنودى از كسى (آنچنان بر اراده خويش مسلط باشد كه اين امور، او را از فرمان خدا منحرف نسازد) خداوند جسد او را بر آتش حرام مى كند.»
علي (ع) در وصيت نامه اي كه به فرزند بزرگوارش امام مجتبي (ع) مي نويسد، مي فرمايد:
«اكرم نفسك من كل دنيه و ان ساقتك الي الرغائب فإنك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضا»؛ «پسركم! نفس خود را گرامي و محترم بدار از اين كه به يك پستي دچار بشود، زيرا اگر از نفس خود چيزي را باختي و از دست دادي، ديگر هيچ چيز نمي تواند جاي آن را پر كند. اگر بدنت را از دست بدهي جايش پرشدني است، تا چه رسد كه مال و ثروتت را از دست بدهي. هر چه را از دست بدهي چيز ديگري مي تواند جاي آن را پر كند (گفت: آنچه عوض دارد گله ندارد) اما يك چيز است كه اگر آن را از دست بدهي ديگر جا پر كن ندارد (و آن نفس خودت است).»، «فانك لن تعتاض بما تبذل من نفسك عوضا»؛ «اگر از خويشتن خود چيزي را از دست بدهي، عوض برايش پيدا نمي كني.» (نهج البلاغه، نامه 31/86)
همچنين در يكي از خطابه هايي كه در صفين فرمودند و در نهج البلاغه هم هست، دم از پيروزي و غلبه مي زند و مي گويد: اصلا زندگيي كه با تو سري خوري و زير دستي باشد، مردن از آن بهتر است و مردني كه با پيروزي باشد بر چنين زندگي هزاران بار ترجيح دارد. آخرين جمله آن حماسه اش اين است: «فالموت في حيوتكم مقهورين و الحيوه في موتكم قاهرين»؛ «مردن اين است كه مغلوب و مقهور و تو سري خور ديگران باشيد ولو روي زمينه راه برويد و زندگي اين است كه پيروز باشيد ولو زير خاك باشيد.» (نهج البلاغه خطبه 51)

منـابـع