شهادت، شهيد، راه خدا

شهادت، شهيد، راه خدا

«شَهادت» در زبان عرفي معمولاً دو كاربرد معروف دارد؛ يكي به معناي شاهد و ناظر چيزي بودن، و گواهي دادن براي چيزي به منظور تأييد و تصديق آن.^[۱]

معناي شايع تر و رايج تر واژه «شهادت»، همان كشته شدن در راه خدا است، كه در اين گفتار به تبيين آن مي پردازيم:

وجه تسميه چنين قتلى به «شهادت» يا بدين جهت است كه ملائكه رحمت بدين صحنه حضور يابند و بر اين وجه «شهيد» به معنى مشهود است. و يا بدين سبب كه خدا و فرشتگانش به دخول شهيد به بهشت گواهى دهند، و يا بدين لحاظ كه شهيد به همراه انبياء (عليهم السلام) در قيامت بر ديگر امم گواهى دهند. و يا چون شهيد زنده و حاضر است به موجب آيه «...بل احياء عند ربهم يُرزَقون»^[۲]، و يا به اين جهت كه وى به شهادت حق قيام نمود تا كشته شد.^[۳]

اين فداكارى و از جان گذشتگى در راه خدا و دين، نهايت رستگارى انسان مؤمن‏است و آنان كه جان خويش را بر سر دين مى‏نهند، هم به كاميابى ابدى در آخرت‏ مى‏رسند و هم شهادتشان سرچشمه الهام و الگوى فداكارى براى ديگران محسوب‏ مى‏شود.

شيخ مفيد، شهادت را مقامى والا مى‏داند كه آن كه در راه خدا صبر و مقاومتى كند تا آن حد كه خونش ريخته شود، روز قيامت از امناى والا مرتبه الهى‏ محسوب مى‏شود.^[۴]

در مكتب خاندان وحى، «شهادت‏» مطلوب و معشوق آنان است و امامان عليهم السلام، يا مقتول و يا مسموم بوده‏اند و مرگشان شهادت بوده است. گرچه جان ائمه و اولياء خدا و بندگان‏ خالص، عزيز است ولى دين خدا عزيزتر است. بنابراين جان بايد فداى دين گردد تا حق، زنده بماند و اين همان‏ «سبيل الله‏» است.

در دوران سيدالشهدا عليه السلام، شرايطى پيش آمده بود كه جز با حماسه شهادت، بيدارى امت‏ فراهم نمى‏ شد و جز با خون عزيزترين انسانها، نهال دين خدا جان نمى‏گرفت. اين بود كه ‏امام و اصحاب شهيدش، عاشقانه و آگاهانه به استقبال شمشيرها و نيزه‏هاي دشمن رفتند تا با مرگ‏ خونين خويش، طراوت و سرسبزى اسلام را تامين و تضمين كنند و اين سنت، همچنان‏ در تاريخ باقى ماند و «شهادت‏» درس بزرگ و ماندگار عاشورا براى همه نسل ها و عصرها گشت. كسى مى‏تواند به اين جايگاه رسد كه رشته‏هاى علايق‏ جسمانى و حيات مادى را گسسته باشد و عشق به حيات برتر، او را مشتاق شهادت سازد.

«شهادت» در نگاه قرآن و روايات

قرآن كريم در وصف مقام «شهيد» و «شهادت» سخن فراوان دارد، از آن جمله مي فرمايد:

• «و من يطع الله و الرسول فدولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء الصالحين و حَسُن أولئك رفيقاً». (سوره نساء/ 69)

• «و لا تحسبنّ الذين قُتلوا فى سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يُرزقون × فرحين بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ ... »؛ گمان مبر كه كشته شدگان در راه حق مرده اند بله (به حيات ابدي) زنده و در نزد پروردگار خويش كامرانند. آنان به فضل خدا شادمان باشند و بياران خود كه هنوز به آنها نپيوسته مژده دهند كه هيچ بيم و هيچگونه غم و اندوهى در انتظارشان نمى باشد. (سوره آل عمران/ 169و170)

احاديث در فضيلت «شهادت» بيش از حد احصاء است از جمله:

• رسول خدا صلي الله عليه و اله در بيان عظمت مقام شهادت فرموده اند: «فوق‏ كلّ بِرّ بِرٌّ حتى يُقتل الرجل فى سبيل الله، فاذا قُتل فى سبيل الله فليس فوقه برّ» (بالاتر از هر نيكى، نيكى است تا آن كه انسان در راه خدا كشته شود. پس چون در راه خدا كشته شد، بالاتر از آن، نيكى نيست).^[۵]

• همچنين پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: سه گروهند كه روز قيامت به شفاعت برخيزند و خداوند شفاعتشان را بپذيرد: پيغمبران، سپس علماء و سپس شهدا.^[۶]

• اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند: سوگند به آن كه جان على به دست اوست كه ضربت هزار شمشير آسانتر از مرگ در بستر است.

• امام صادق عليه السلام فرمودند: هر كه در راه دفاع از مالش كشته شود او شهيد است.^[۷]

شهادت، شهيد، راه خدا

«شَهادت» در زبان عرفي معمولاً دو كاربرد معروف دارد؛ يكي به معناي شاهد و ناظر چيزي بودن، و گواهي دادن براي چيزي به منظور تأييد و تصديق آن.^[۱]

معناي شايع تر و رايج تر واژه «شهادت»، همان كشته شدن در راه خدا است، كه در اين گفتار به تبيين آن مي پردازيم:

وجه تسميه چنين قتلى به «شهادت» يا بدين جهت است كه ملائكه رحمت بدين صحنه حضور يابند و بر اين وجه «شهيد» به معنى مشهود است. و يا بدين سبب كه خدا و فرشتگانش به دخول شهيد به بهشت گواهى دهند، و يا بدين لحاظ كه شهيد به همراه انبياء (عليهم السلام) در قيامت بر ديگر امم گواهى دهند. و يا چون شهيد زنده و حاضر است به موجب آيه «...بل احياء عند ربهم يُرزَقون»^[۲]، و يا به اين جهت كه وى به شهادت حق قيام نمود تا كشته شد.^[۳]

اين فداكارى و از جان گذشتگى در راه خدا و دين، نهايت رستگارى انسان مؤمن‏است و آنان كه جان خويش را بر سر دين مى‏نهند، هم به كاميابى ابدى در آخرت‏ مى‏رسند و هم شهادتشان سرچشمه الهام و الگوى فداكارى براى ديگران محسوب‏ مى‏شود.

شيخ مفيد، شهادت را مقامى والا مى‏داند كه آن كه در راه خدا صبر و مقاومتى كند تا آن حد كه خونش ريخته شود، روز قيامت از امناى والا مرتبه الهى‏ محسوب مى‏شود.^[۴]

در مكتب خاندان وحى، «شهادت‏» مطلوب و معشوق آنان است و امامان عليهم السلام، يا مقتول و يا مسموم بوده‏اند و مرگشان شهادت بوده است. گرچه جان ائمه و اولياء خدا و بندگان‏ خالص، عزيز است ولى دين خدا عزيزتر است. بنابراين جان بايد فداى دين گردد تا حق، زنده بماند و اين همان‏ «سبيل الله‏» است.

در دوران سيدالشهدا عليه السلام، شرايطى پيش آمده بود كه جز با حماسه شهادت، بيدارى امت‏ فراهم نمى‏ شد و جز با خون عزيزترين انسانها، نهال دين خدا جان نمى‏گرفت. اين بود كه ‏امام و اصحاب شهيدش، عاشقانه و آگاهانه به استقبال شمشيرها و نيزه‏هاي دشمن رفتند تا با مرگ‏ خونين خويش، طراوت و سرسبزى اسلام را تامين و تضمين كنند و اين سنت، همچنان‏ در تاريخ باقى ماند و «شهادت‏» درس بزرگ و ماندگار عاشورا براى همه نسل ها و عصرها گشت. كسى مى‏تواند به اين جايگاه رسد كه رشته‏هاى علايق‏ جسمانى و حيات مادى را گسسته باشد و عشق به حيات برتر، او را مشتاق شهادت سازد.

«شهادت» در نگاه قرآن و روايات

قرآن كريم در وصف مقام «شهيد» و «شهادت» سخن فراوان دارد، از آن جمله مي فرمايد:

• «و من يطع الله و الرسول فدولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء الصالحين و حَسُن أولئك رفيقاً». (سوره نساء/ 69)

• «و لا تحسبنّ الذين قُتلوا فى سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يُرزقون × فرحين بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ ... »؛ گمان مبر كه كشته شدگان در راه حق مرده اند بله (به حيات ابدي) زنده و در نزد پروردگار خويش كامرانند. آنان به فضل خدا شادمان باشند و بياران خود كه هنوز به آنها نپيوسته مژده دهند كه هيچ بيم و هيچگونه غم و اندوهى در انتظارشان نمى باشد. (سوره آل عمران/ 169و170)

احاديث در فضيلت «شهادت» بيش از حد احصاء است از جمله:

• رسول خدا صلي الله عليه و اله در بيان عظمت مقام شهادت فرموده اند: «فوق‏ كلّ بِرّ بِرٌّ حتى يُقتل الرجل فى سبيل الله، فاذا قُتل فى سبيل الله فليس فوقه برّ» (بالاتر از هر نيكى، نيكى است تا آن كه انسان در راه خدا كشته شود. پس چون در راه خدا كشته شد، بالاتر از آن، نيكى نيست).^[۵]

• همچنين پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: سه گروهند كه روز قيامت به شفاعت برخيزند و خداوند شفاعتشان را بپذيرد: پيغمبران، سپس علماء و سپس شهدا.^[۶]

• اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند: سوگند به آن كه جان على به دست اوست كه ضربت هزار شمشير آسانتر از مرگ در بستر است.

• امام صادق عليه السلام فرمودند: هر كه در راه دفاع از مالش كشته شود او شهيد است.^[۷]

پانويس

1. رجوع شود به شهادت(درفقه).
2. (سوره آل عمران/169).
3. مجمع البحرين، واژه ‏«شهد».
4. اوائل المقالات، شيخ مفيد (چاپ كنگره شيخ مفيد)، ص 114.
5. بحارالانوار،ج 97، ص 10(چاپ بيروت).
6. سفينة البحار.
7. بحارالانوار: 71/265 و 100/23.

منابع

• سيد مصطفي حسيني دشتي، فرهنگ «معارف و معاريف».
• جواد محدثي، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.