نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران (نداجا)

نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران (نداجا) يكي از قواي چهار گانه اجا مي‌باشد كه مسئوليت حفاظت از آبهاي جمهوري اسلامي ايران را دارد.

نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران (نداجا) يكي از قواي چهار گانه اجا مي‌باشد كه مسئوليت حفاظت از آبهاي جمهوري اسلامي ايران را دارد.

تاريخچه

به لحاظ موقعيت استراتژيك و تاريخي خليج فارس به عنوان يكي از اولين درياهاي محصور شناخته شده جهان، امنيت اين دريا هرازگاهي مورد نظر يكي از پادشاهان ايران قرار مي‌گرفته‌است. اولين گزارش از يك نيروي دريايي مجهز محلي در ايران، مربوط به دوران انوشيروان است كه به قصد تسخير عربستان، نيروي دريايي عظيمي را در ابوله واقع در اروندرود تجهيز نمود و با آن به عدن در درياي سرخ رسيد و آن را مسخر خويش ساخت. البته تا پيش از آن و در لشكر كشي‌هاي هخامنشيان به اروپا نيز گاه ذكري از نيروي دريايي قوي ايران شده‌است.^[۱]

اولين تلاش، در جهت ساخت كشتي‌هاي جنگي و ايجاد ناوگان مدرن در دوره صفويه و براي اخراج پرتغالي‌ها از جزيره هرمز و خليج فارس صورت گرفت. اين تلاش به دليل دخالت انگلستان به نتيجه نرسيد و اولين نيروي دريايي مدرن ايران توسط نادرشاه افشار تاسيس شد. او با خريد چند كشتي از انگلستان و هلند، موفق شد نيروي دريايي ايران را تاسيس كند. هارفورد جانس بريج انگليسي گزارش مي‌كند:^[۲]

هنگامي كه در ۱۷۸۴ وارد بوشهر شدم، از كشتي‌هاي نادر سه كشتي باقي مانده بود كه هريك پانصد تن ظرفيت داشتند.

در دوران قاجاريه تا زمان ناصرالدين‌شاه، توجهي به توسعه نيروي دريايي نشد. ناصرالدين شاه به منظور توسعه نيروي دريايي، موفق به خريد يك كشتي ۶۵۰ تني مجهز به چهار اراده توپ كروپ از آلمان گرديد كه نام آن را پرسپوليس گذارد. همچنين كشتي كوچك ديگري نيز به نام شوش براي تردد و حفظ امنيت كارون خريداري شد. در زمان مظفرالدين‌شاه نيز چند كشتي كوچك (ازجمله كشتي مظفري) به اين ناوگان افزوده شد. ولي طي سالهاي بعدي و بدليل مشكلات داخلي ايران (مشروطيت و پس از آن كودتاي سوم اسفند) همه اين كشتي‌ها با بي‌توجهي مواجه و در نتيجه به تدريج در خور سلطاني نزديك بوشهر به آب فرو رفته و غرق شدند.^[۳]

به دليل افزايش منافع انگلستان در خليج فارس و ايران، ايران سالها مورد تحريم غير علني كشورهاي اروپايي در برابر فروش اسلحه و ازجمله كشتي‌هاي جنگي قرار گرفت. در سالهاي ۱۳۱۱ و ۱۳۱۲، رضا شاه تصميم به تجديد ناوگان جنگي دريايي گرفت و ماموريت خريد مخفيانه را به پرنس ارفع سپرد. نامبرده با زيركي موفق گرديد تا تعدادي ناو و كشتي و يدك كش از ايتاليا خريداري نموده و مقدمات آموزش افسران ايراني در ايتاليا را فراهم آورد. مركز نيروي دريايي ايران خرمشهر بود و در همين محل بود كه پادگان، فرماندهي، مخازن و اداره بندر قرار داشت. تعداد و محل ماموريت اين شناورها به شرح زير بود.^[۴] و^[۵]

• ناو ببر (خرمشهر و گشت زني در آب‌هاي خليج فارس)
• كشتي سيمرغ (خرمشهر)
• كشتي شاهرخ (خرمشهر)
• ناو پلنگ (آبادان و گشت زني در آب‌هاي خليج فارس)
• كشتي كركس (بندر شاهپور، بندر امام خميني فعلي)
• كشتي شهباز (بندر شاهپور، بندر امام خميني فعلي)
• پنج شناور ديگر (بندر شاهپور، بندر امام خميني فعلي)

در سوم شهريور ۱۳۲۰، نيروي دريايي جديد ايران مورد شبيخون نيروهاي انگليس و شوروي قرار گرفت و تقريبا تمام شناورها و تاسيسات خود را ازدست داد. در اين واقعه دريادار غلامعلي بايندر در جنوب و ناوسروان يدالله بايندر در بندر انزلي به همراه حدود ششصد نفر نظامي ديگر كشته و مجروح شدند.^[۶]

تجهيزات و امكانات

قبل از سال ۱۹۷۱ نيروي دريايي ايران بطور كل با تجهيزات ايالات متحده و بريتانيا اداره مي‌شد. در طول ۸ سال بعد نيروي دريايي ايران ناوچه هاي مدرن انگليسي و آمريكايي را به ناوگان خود اضافه نمود، شامل ناوشكنها، ناوچه‌ها، تعدادي شناور كوچك شامل قايقهاي گشتي و هاور كرافت، همچنين شاه ايران چهار ناوشكن مدرن نيز به آمريكا سفارش داده بود كه با سقوط شاه به ايران تحويل داده نشد و اين چهارناوشكن به عنوان كلاس كيد (به انگليسي: Kidd class) به خدمت نيروي دريايي آمريكا در آمد.

در دهه ۱۹۷۰، ايران با برنامه گسترش نفوذ خود به اقيانوس هند اقدام به مجهز كردن ناوگان دريايي خود كرد كه اين مهم با وقوع انقلاب ايران (۱۳۵۷) در سال ۱۹۷۹، جنگ ايران و عراق و محدوديت بودجه به واقعيت نپيوست. اين مسايل باعث شد تا نيروي دريايي با توانايي محدود در ابراز قدرت در خليج فارس روبرو شود. بعد از انقلاب ايالات متحده تحريمهاي اقتصادي، تجاري و نظامي، بخصوص بر نيروي دريايي وارد كرد كه باعث زمين گير شدن چندين كشتي شد.

در دهه ۹۰ نيروي دريايي ايران تعدادي قايق گشتي، زيردريايي، موشك ضد كشتي سطحي به ناوگان خود اضافه كرد، و كشتيهاي غربي موجود را به موشكهايي كه از چين، كره شمالي، روسيه خريده بود مجهز كرد و در همين زمان اقدام به برگزاري مانورهاي متعدد با نيروي دريايي پاكستان و هندوستان كرد.قابل ذكر است كه تمامي كشور هاي عضو شوراي همكاري خليج فارس كه كشورهاي حاشيه خليج فارس را شامل ميشوند، فاقد زير دريايي اند و ايران تنها دارنده زير دريايي در اين منطقه است.

به معني كشتي مهم سطحي، ايران داراي دو ناوشكن با عمر ۵۰ سال است كه يك فروند به صورت فعال و يك فروند به صورت نيمه فعال در بندر بوشهر نگهداري مي‌شود.^{[نيازمند منبع]} نيروي دريايي ايران داراي كشتي فرماندهي(به انگليسي: Capital ship) نيست^{[نيازمند منبع]}، بزرگترين كشتيهاي آن پنج ناوچه است كه تمام آنها با موشك‌هاي مدرن ايراني نور مجهز شده‌است . تمركز اصلي نيروي دريايي ايران به نظر ساخت ناوچه‌هاي موشك انداز، قايقهاي تندرو بزرگ و متوسط است براي حمل موشك‌هاي مدرن.

سه عدد از چهار ناوچه (به انگليسي: Vosper Mark5) هستند كه چهل سال از خدمت آنها مي‌گذرد كه البته موشكهاي مدرن ضد كشتي چيني مجهز هستند. يك كشتي آموزشي (حمزه) در اصل يك كشتي تفريحي (به انگليسي: Yacht) دولتي بوده‌است كه هم اكنون به موشكهاي مدرن مجهز است، كه البته در بندر انزلي در درياي خزر پهلو گرفته‌است. شش كشتي در مرزهاي جنوبي ايران به وسيله ۳ زير دريايي روسي تهاجمي كيلو كلاس (به انگليسي: SSK Kilo) روسي و زير دريايي غدير و زيردريايي نهنگ كلاس نيمه زير دريايي حمايت مي‌شوند، زير دريايي‌هاي روسي كيلو كلاس به عنوان سريعترين زيردريايي‌هاي ديزلي جهان شناخته مي‌شوند.

هسته اصلي قواي تهاجمي ايران چندين قايق موشك انداز كوچك چيني، فرانسوي، و ايراني است.^{[نيازمند منبع]} كه شامل ۵ كشتي واكنش سريع (به انگليسي: Catemaran) كت - ۱۴ (به انگليسي: Cat-۱۴) چيني است كه اخيرا طراحي و ساخته شده‌اند. باور بر اين است كه اين كتمران‌ها توانايي حركت با سرعت ۵۰ نات (۹۳ كيلومتر در ساعت) را دارند و بطور باور نكردني سريع و بدون تكان مي‌باشند كه همه مجهز به آخرين مدل از موشكهاي ضد كشتي (موشك نور و موشك قادر) هستند و بقيه ناوگان ايران شامل ۲۵۰ قايق گشتي ساحلي است.^{[نيازمند منبع]}

ايران با توليد اژدر توانا و بينظير حوت كه به گفته مقامات و متخصصين ايراني سريعترين اژدر دنياست توان بازدارندگي خود را بسيار افزايش داد و با توليد موشك بالستيك رادار فعال خليج فارس از سال 2011 حالا ديگر توانايي انهدام اهداف فراتر از ۲۰۰ كليومتري را دارا مي‌باشد.^{[نيازمند منبع]}

با دستور آيت الله خامنه‌اي از سال ۲۰۰۱ به بعد نيروي دريايي ايران با تعمير اساسي تجهيزات خود و با تجهيز آنها به موشك‌هاي كاملا بهينه سازي شده تونايي مقابله با تهديداتي با برد ۳۰۰ كيلومتر را مي‌باشد. و تقريبا تمام خليج فارس و درياي عمان را پوشش مي دهد.ايران با راه اندازي خط توليد ناوشكن هاي كلاس موج در بندر عباس و بندر انزلي در حال افزايش تعداد ناوچه‌هاي خود با ناوچه هاي جديد توليد داخل است.در حال حاضر ناوچه سهند در خط توليد بندر عباس در حال ساخت ميباشد. نيروي دريايي هم اكنون ناوشكن بومي جماران در خليج فارس و ناوچه دماوند در درياي خزر و ناوشكن شهيد بايندر كه تعمير اساسي و بومي سازي شده است را در اختيار دارد. اين نيرو هم اكنون موفق به ساخت هاوركرافت بومي تندر شده است. ضمن اينكه بزرگترين ناو خاورميانه به نام ناو خارك با بيش از250متر طول و با قابليت حمل 4الي6 بالگرد در خدمت اين نيرو قرار دارد. لازم به ذكر است نيروي دريايي جديد ايران هرگز وارد يك كارزار نبرد نشده است بديهي است هرگونه توانايي اين نيرو بستگي به قابليتهاي آن در عرصه يك نبرد واقعي خواهد داشت. .

جنگ ايران و عراق

در طول جنگ ايران و عراق خسارات زيادي به نيروي دريايي ايران وارد شد ٫ اين خسارات به مراتب بيشتر گرديد زماني كه نيروي دريايي ايالات متحده براي اسكورت نفتكشهاي كويتي وارد خليج فارس شد ٫ اين عمليات بين ۱۹۸۷ - ۱۹۸۸ ادامه يافت كه به اختصار عمليات اراده جدي, (به انگليسي: Operation Earnest Will) نام گرفت. در اين عمليات كشتي تداركاتي ايراني ٫ ايران ارج , (به انگليسي: Iran Ajr) توسط نيروهاي آمريكايي توقيف و سپس غرق‌شد، در ۱۴ آوريل ۱۹۸۸ ٫ يكي از مينهاي ايراني چيزي نمانده بود كه باعث غرق شدن رزمناو موشك انداز ساموئل بي رابرتز (به انگليسي: U.S.S. Samual B. Roberts - FFG-۵۸) شود ٫ ۴ روز بعد از آن نيروهاي آمريكايي براي تلافي به دو سكوي نفتي ايراني حمله كردند كه در جريان اين حمله كه به عمليات آخوندك (به انگليسي: Operation Praying Mantis) معروف شد، ناوشكن سهند غرق شد و خسارات بسيار سنگيني به نيروي دريايي ايران وارد گرديد.

نخستين دانشگاه نيروي دريايي جهان

در كتاب دينكرد آمده‌است كه «در دوران ساساني در بندر سيراف و بندر هرمز نوعي دانشكده افسري به نام ناوارتشتارستان به آموزش و پرورش افسران نيروي دريايي ايران مي‌پرداخت».^[۷][۸]

• نيروي دريايي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي
• ناوچه جماران، اولين كشتي جنگي ساخت ايران در كلاس موج
• ناوچه دماوند

منابع

پيوند به بيرون

• پايگاه فرهنگي و اطلاع رساني نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران
• تاريخچه كامل نيروي دريايي ايران از گذشته تاكنون پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس